Ilza Burchett – Khám phá “Những vật thể phát sáng không xác định” của Lolo Zazar

Tại Module 7 đang diễn ra Triển lãm “Những vật thể phát sáng không xác định” của nghệ sĩ Lolo Zazar, trưng bày một loạt tác phẩm, kết hợp các yếu tố đặc trưng của nghệ thuật, với các đặc trưng tương ứng của thiết kế, một cách đồng đều.

Nhan đề này của triển lãm lập tức đặt ra câu hỏi: tại sao nghệ sĩ này nhận diện các sáng tác của ông là ‘những vật thể phát sáng’, đồng thời xem là chúng ‘không xác định được’?

Loạt “Những vật thể phát sáng không xác định” được trưng bày lần này đều bày tỏ vai trò hữu ích của chúng dưới dạng các dụng cụ chiếu sáng có tiện ích đơn giản như: hộp chiếu sáng (lightbox), chụp đèn, đèn lồng…

Được chế tác theo khuôn mẫu ‘hộp chiếu sáng’, nơi một nguồn ánh sáng rọi từ trong một cấu trúc hình hộp lên các bức tranh — hội họa hoặc đồ họa, điêu khắc hoặc khảm khắc — trên mặt ngoài trong suốt của hộp, “Những vật thể phát sáng không xác định” của Lolo Zazar đang làm đúng chức trách của mình.

Dáng vẻ của hộp chiếu sáng là hấp dẫn một cách khiêm nhường, chủ yếu do đặc trưng hiển thị được công nhận dễ dàng của hộp: được thiết kế để rọi sáng bất cứ cái gì đặt trên bề mặt nó, và chức năng đơn giản này làm cho nó thực có ích.

Vì thế đặc tính trưng bày của “hộp chiếu sáng”, hình dạng tổng quát và cách bố trí không có chủ ý về thị giác của nó được các nghệ sĩ, các nhà thiết kế khai thác thật lực, ở mức ngang nhau.

Tuy nhiên các giá trị khác nhau, được quy cho nghệ thuật và quy cho thiết kế, căn cứ, một cách nghiêm ngặt, vào chức năng của hai lĩnh vực này, đã khiến ‘sự vô tích sự buông tuồng’ bị gạch dưới của nghệ thuật, là tách biệt, và đối lập với ‘tính hữu ích thực dụng’ của thiết kế.

Nhưng xuất phát từ quan điểm xác định tính năng như thế, thì các vật thể phát sáng của Lolo Zazar lại không có nét gì rõ rệt để nhận dạng.

Vì thế, tính lập lờ nước đôi của đề án ‘Những vật thể phát sáng không xác định’ được thiết lập, và nó làm sáng rõ, một cách trớ trêu, sự tách biệt một tác phẩm nghệ thuật khỏi một công việc về thiết kế, nhờ sự vu vơ của một mục tiêu nghệ thuật, và tính hữu dụng của một vật thể có chức năng.

Người nghệ sĩ đã dẫn dắt tư duy về giá trị này xuyên suốt trong sáng tác này của ông, với kỹ xảo, trí tuệ, và sự khôi hài dễ chịu.

Tranh ảnh ông dùng nhại chủ đề của chính chúng, nhờ đặt, một cách chế diễu, bức tranh nguồn sáng (một bóng đèn) ngay trước tác động thực của chính nó (ánh sáng), hoặc… dùng đèn chiếu làm nổi khuôn mặt người đeo kính đen.

Với triển lãm ‘Các vật thể chiếu sáng không xác định’, Lolo Zazar rọi ánh sáng lên cuộc chơi nghệ thuật pop – châm biếm dựa trên nghịch lý, và, lên một kiểu “tranh ngộ giác” (trompe l’oeil) được vẽ thầm, bằng thứ ngôn ngữ thị giác.

Người nghệ sĩ đã làm sáng tỏ, một cách thanh tao, các nét giúp nhận biết những vật thể “không xác định”, theo cách mà nghệ thuật đã xác định chúng.

Lê Đỗ Huy (dịch)