Về “Đen, đỏ và trắng” – Nguyễn Phương Linh
Từ cái nhìn đầu tiên, tác phẩm sắp đặt video của Nguyễn Phương Linh “Đen, Đỏ, và Trắng”, dường như đã tái khẳng định ý tưởng của Walter Benjamin rằng sự phân tán là một dạng nhận thức của những hình ảnh tái sản xuất. Các hình ảnh và âm thanh chồng xếp dễ khiến người xem bối rối và không cảm nhận được truyến tính của tác phẩm. Nhưng với một chút kiên nhẫn, người xem có thể sẽ phát hiện được một nhịp điệu ngầm và sự mạch lạc ẩn dưới các phân mảnh hình ảnh.
Trên màn hình video “Trắng”, hình ảnh cao su liên tục xuất hiện: một bể chứa chất mủ màu trắng đục ở dạng keo, một loạt các cánh tay giả trên dây chuyền tự động được nhúng vào chất lỏng màu trắng đục đó, những tấm mủ được cán ra bằng máy. Sự xuất hiện của con người hầu như rất ít, loạt hình ảnh này gợi ra một thế giới tự động hóa, mà trong đó cao su dường như đang tự sản xuất ra chính nó. Đôi lúc, những hình ảnh được lấy từ các nguồn footage khác hiện ra: một đám mây khổng lồ khiến người ta liên tưởng tới các vụ đánh bom nguyên tử hay một ngôi nhà đang bốc cháy – những hình ảnh gợi về một sự bạo lực ẩn chứa. Đâu đó giữa chừng clip, Phương Linh cũng thêm vào một vài hình poster của “Người Michelin”, nhân vật hình nộm được làm từ bánh xe cao su, một hình tượng quen thuộc trong ngành công nghiệp cao su Pháp vào thế kỉ 20.
Nhưng đương khi chuẩn bị kết luận rằng Phương Linh muốn đề cập tới vấn đề khai thác thuộc địa và lao động cưỡng chế tại Việt Nam, chúng ta lại thấy trên màn hình video “Đỏ” đối diện sự xuất hiện của một con voi đứng giữa những rễ cây bật khỏi đất. Voi thường được gắn với ý nghĩa tích cực về trí tuệ hay sự trường tồn, nhưng ở đây là một hình ảnh ảm đạm của chú voi bị buộc vào một sợi xích dài. Thi thoảng ta thấy màu xanh của rừng lấp ló ở phía xa, nhưng khung cảnh chung trước máy quay chủ yếu là những bộ rễ đã bật khỏi đất nằm la liệt. Sự khai thác dường như đã đi quá xa mức độ thuộc địa hóa hay thế Nhân sinh, ảnh hưởng sâu sắc tới đời sống của cây cối và thú vật. Những đoạn phim khác quay các cành cây, bộ rễ trơ trọi nằm trên mảnh đất cằn cỗi kiến người xem không khỏi trầm ngâm suy nghĩ. Thỉnh thoảng cũng xuất hiện cả hình ảnh những đứa trẻ vui chơi trong khu đồn điền, nhưng tông chủ đạo trong video vẫn mang màu sắc của sự đói nghèo và mất mát.
Lối tường thuật thông thường rất khó để tiếp cận, đặc biệt khi mà tất cả những gì chúng ta thấy là các phân mảnh clip được lặp đi lặp lại, các hình ảnh được quay trộn lẫn với các hình ảnh chọn lọc từ các found footage. Mặc dù bao gồm trong nó một loạt âm thanh, hình ảnh, chủ thể, nơi chốn chồng chất lên nhau, tác phẩm vẫn để lại trong chúng ta một điều gì đó. Nó khiến chúng ta phải dừng lại một khoảnh khắc giữa nhịp sống đều đặn hằng ngày để quan sát và suy nghĩ về cú máy cận quay một vết rạch trên cây cao su. “Đen, Đỏ và Trắng” không dễ tiếp cận, nhưng sự thử thách đó cũng rất đáng công sức với những khán giả đủ hiếu kỳ để cưỡng lại trình hiện có tính phân tán và đi sâu hơn để suy tư về tác phẩm. Đó có thể là một khoảnh khắc chiêm nghiệm về việc khai thác thuộc địa hay khai thác thiên nhiên, tác phẩm video installation này của Phương Linh chắc hẳn sẽ để lại cho người xem một ấn tượng khó quên.
Quyên Nguyễn
Người dịch: Linh Cam
Ảnh: Nhà sàn Collective
