Ida – Khi những khung hình biết nói
Với một danh sách dài các giải thưởng, bao gồm giải Oscar cho phim nói tiếng nước ngoài hay nhất, bộ phim Ida của Ba Lan là điểm nhấn quan trọng trong Liên Hoan phim Châu Âu tại Việt Nam năm nay. Chỉ trong 80 phút ngắn ngủi, Ida đã mang người xem về những năm 1960 và nêu lên những vấn đề nhạy cảm của xã hội Ba Lan một cách khéo léo.
Ida, do diễn viên trẻ Agata Trzebuchowska thủ vai, sống tại một tu viện trong suốt 17 năm từ khi bị bỏ rơi. Khi chuẩn bị làm lễ để trở thành một nữ tu Công giáo, cô được giao đến thăm người họ hàng duy nhất còn sống của mình, Wanda Gruz, do nữ diễn viên nổi tiếng Ba Lan Agata Kulesza thủ vai. Trong căn bếp sơ sài của Wanda, Ida được biết về nguồn gốc Do Thái của mình. Cô phản ứng với một sự bình thản đến hờ hững. Trong suốt bộ phim, đôi mắt đen huyền bí của Ida cùng với khuôn mặt ít biểu cảm của cô khiến người xem không khỏi thắc mắc. Trái với hình ảnh này là một Wanda bất cần, say sỉn, nghiện thuốc lá, đa tình nhưng quyết đoán và đầy trải nghiệm. Bộ đôi đối lập này, tuy ban đầu xa cách và mâu thuẫn nhưng dần trở nên gắn bó sau cuộc hành trình về với quá khứ đầy khó khăn.
Sử dụng tỉ lệ 4:3 không còn phổ biến trong giới điện ảnh, bộ phim đen trắng này cuốn hút khán giả vào từng khung hình. Đạo diễn Pawel Pawlikowski vẽ nên một bức tranh ảm đạm của Ba Lan, nơi cây lá khẳng khiu vang tàn dư của chiến tranh, những bức tường loang lổ phản chiếu nỗi kinh hoàng và sự vắng vẻ của dân số trở nên đáng sợ. Tuy vậy, trong cái ảm đạm đó vẫn có một sự hoài cổ và nét đẹp khiến người xem đồng cảm và tò mò về Ba Lan.
Đạo diễn Pawlikowski đã không di chuyển máy quay trong suốt bộ phim, tạo nên một trạng thái và cảm giác tĩnh lặng, khác hẳn với những sự xáo trộn trong tâm lý của hai nhân vật. Máy quay cũng luôn giữ khoảng cách với nhân vật, như thể đạo diễn không muốn can thiệp vào những cảm xúc của họ. Trong suốt bộ phim, có rất nhiều chủ đề nhạy cảm được nêu lên một cách khéo léo, nhưng đạo diễn không bao giờ rút ra bất kỳ kết luận nào. Mỗi khung hình đều mang lại những nỗi đau, sự tức giận, tò mò và nghi ngờ mặc dù các đoạn hội thoại đều rất khiêm tốn. Điều này đòi hỏi khán giả phải tập trung để không bỏ lỡ những chi tiết nhỏ nhất của bộ phim.
Thảm kịch của gia đình Ida gợi nhớ đến những ngày tháng đen tối nhất trong lịch sử Ba Lan. Nhiều năm sau sự chiếm đóng của Đức Quốc xã, sự thật đang dần được khai quật, để đánh thức nỗi đau của những người đã trải qua giai đoạn khủng khiếp này và tạo nên những nỗi buồn mà giới trẻ sẽ chẳng thể hiểu hết. Ida đã bị chỉ trích vì không làm rõ một số sự kiện lịch sử và cách tiếp cận với chủ đề nhạy cảm như đề tài Do Thái, nhưng nó đủ khiến cho chúng ta muốn thăm lại lịch sử và quá khứ đau buồn của Ba Lan. Bên cạnh đó, tôn giáo cũng là một chủ để lớn của bộ phim. Liệu tôn giáo và nền giáo dục có sức mạnh lớn hơn nguồn gốc dân tộc của mỗi người? Ida không trả lời câu hỏi này mà để khán giả tự mình quyết định.
Với thời lượng khiêm tốn, Ida đã làm được rất nhiều điều. Dù không phải là một bộ phim lịch sử, Ida đã gợi dậy một quá khứ kinh hoàng mà không cần tới một hình ảnh bạo lực hay chiến tranh. Sẽ không dễ để khán giả Việt Nam hiểu hết được hoàn toàn các chủ để của Ida, nhưng một khi tìm hiểu kỹ hơn về bối cảnh lịch sử, chúng ta sẽ khó có thể quên nổi những nỗi ám ảnh mà bộ phim mang lại.
[youtube width=”700″ height=”393″]https://www.youtube.com/watch?v=oXhCaVqB0x0[/youtube]
Bài viết của Đào Trang. Ảnh do Đại sứ quán Ba Lan tại Việt Nam cung cấp.
